 Εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε. |
Η ψήφιση του Ν. 2522/1997 με σκοπό την εναρμόνιση προς την δικονομική Οδηγία 89/665 επέφερε τομή στη νομική πραγματικότητα, αναμόρφωσε κυριολεκτικά το σύστημα της παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας και δικαίωσε όλους όσους πολύ έγκαιρα είχαν ζητήσει την ενίσχυσή του.
Η νομολογία στη διαδρομή αυτή των οκτώ ετών κατέδειξε, με την εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των αιτήσεων προσωρινής δικαστικής προστασίας, ότι στις διαφορές που ανακύπτουν από τη διαδικασία ανάθεσης έργων - προμηθειών και υπηρεσιών, όλοι οι εμπλεκόμενοι έκριναν και επέλεξαν αυτή ακριβώς τη διαδικασία, του Ν. 2522/1997, αναγνωρίζοντας ως πρωταγωνιστικό το ρόλο της ταχύτητας επίλυσης της υφιστάμενης εκκρεμότητας. Αντικείμενο του παρόντος βιβλίου είναι η συστηματική παρουσίαση της νομολογίας αυτής.
Η ύλη του βιβλίου είναι κατανεμημένη ως εξής:
Το Πρώτο Μέρος αποτελείται από πέντε κεφάλαια, στα οποία εντάσσονται οι εξής μεγάλες θεματικές ενότητες:
- Πεδίο εφαρμογής - έκταση δικαστικής προστασίας-δικονομικά
- Προσφυγή - Αίτηση ασφαλιστικών μέτρων
- Πιθανολόγηση παράβασης (κοινοτικού ή εθνικού κανόνα δικαίου)
- Στάθμιση συμφερόντων
- Κατάλληλα ασφαλιστικά μέτρα - Ανάκληση απόφασης - Προσωρινό δεδικασμένο.
Στο Δεύτερο Μέρος, μαζί με τους πίνακες των αποφάσεων, δίνεται η δυνατότητα μέσα από το θεματικό ευρετήριο λημμάτων, να αναδειχθούν οι επιμέρους διαφοροποιήσεις, οι αναγκαίες διευκρινίσεις για τις υφιστάμενες διαφορές, αλλά και να δοθούν ακριβείς επεξηγήσεις για επιμέρους θέματα, τόσο ουσιαστικού όσο και δικονομικού δικαίου.
Τέλος στους Πίνακες, τόσο ανά δικαστήριο (Σ.τ.Ε. ή Πρωτοδικεία) όσο και στο γενικό χρονολογικό και θεματικό δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να δει ποιες αιτήσεις έγιναν δεκτές, ποιες απερρίφθησαν και ποιο ακριβώς ήταν το αντικείμενο του συγκεκριμένου διαγωνισμού, καθώς και η οικεία οδηγία.
Με την προσπάθεια αυτή δίνεται στους αναγνώστες η δυνατότητα, μέσα από τα θέματα που εδώ παρουσιάζονται συστηματικά, να απαντήσουν στα ερωτήματα που τίθενται με βεβαιότητα και ασφάλεια, γιατί η νομολογία που πλέον διαμορφώθηκε από την εφαρμογή του Ν. 2522/1997 μέχρι σήμερα, από τις αποφάσεις του Σ.τ.Ε. και των Πρωτοδικείων, δίνει σε όλους μας μία σταθερή βάση στο πεδίο αυτό της προσωρινής δικαστικής προστασίας.
Η πραγματική νομοθετική τομή που δημιουργήθηκε με το Ν. 2522/1997, η ψήφιση του οποίου επισπεύσθηκε από μία καταδίκη της Ελληνικής Δημοκρατίας από το Δ.Ε.Κ. (υπόθεση C-236/95), θεωρώ ότι τελικά ωφέλησε τη χώρα μας, γιατί πέτυχε την εναρμόνιση και την προσαρμογή με τους δικονομικούς κανόνες που η «δικονομική» Οδηγία 89/665/Ε.Ο.Κ. επέβαλε, στα πλαίσια της υπεροχής της, στην κοινοτική έννομη τάξη. Πρόκειται για την κάλυψη της ανάγκης να προσδιοριστούν τα ελάχιστα πλαίσια προσωρινής δικαστικής προστασίας για την προστασία των δικαιωμάτων των συμμετεχόντων, αρχικά στους διαγωνισμούς δημοσίων έργων και των προμηθειών και στη συνέχεια και των υπηρεσιών.
Καθιερώθηκε η Οδηγία αυτή (89/665) να αποκαλείται «δικονομική» και ίσως είναι από τις πρώτες πράξεις του παράγωγου κοινοτικού δικαίου, που αποδείχθηκε ως ιδιαίτερα απαραίτητη, γιατί προσφέρει τη δυνατότητα να προστατευτούν τα δικαιώματα των ιδιωτών σε έναν ευρύτατο τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας, όπως είναι τα δημόσια έργα, οι προμήθειες του δημόσιου τομέα και οι υπηρεσίες.
Παρά το ότι η «δικονομική» αυτή Οδηγία έτασσε υποχρεωτικά προθεσμία ενσωμάτωσης που έληγε στις 21.12.1991, η Ελληνική Δημοκρατία (όπως και αρκετά άλλα κράτη) δεν συμμορφώθηκε, με αποτέλεσμα η Επιτροπή να προσφύγει στο Δ.Ε.Κ., το οποίο και με τη συγκεκριμένη απόφασή του C-236/95 (Επιτροπή κατά Ελλάδος) κατέδειξε το έλλειμμα αυτό της ελληνικής έννομης τάξης στο συγκεκριμένο ρυθμιστικό αντικείμενο της οδηγίας, δηλαδή την προσωρινή δικαστική προστασία, την αποζημίωση ή και την ακύρωση παράνομων πράξεων των αναθετουσών αρχών. Εξάλλου αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι την λήξη της συγκεκριμένης ημερομηνίας, που αναφέραμε παραπάνω, μόνο η Αγγλία και η Δανία είχαν λάβει συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα.
Η Οδηγία 89/665/Ε.Ο.Κ., όπως ήταν αναμενόμενο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλα κράτη-μέλη επέφερε ρήγματα αλλά και αναγκαίες τροποποιήσεις στα δικονομικά συστήματα των περισσότερων κρατών - μελών.
Σε κάθε περίπτωση η ψήφιση του Ν. 2522/1997 (και μάλιστα υπό την απειλή και δεύτερης παράβασης C-335/96) επέφερε τομή στη νομική πραγματικότητα, αναμόρφωσε κυριολεκτικά το σύστημα της παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας και δικαίωσε όλους όσους πολύ έγκαιρα είχαν ζητήσει την ενίσχυσή του. Ο Ν. 2522/1997 αναγνωρίζει το δικαίωμα στην αποτελεσματική προσωρινή δικαστική προστασία, που απαραίτητα οφείλει να είναι έγκαιρη, δηλαδή να παρέχεται σε προσήκοντα χρόνο και δίνει την δυνατότητα στον δικαστή να διατάξει κατάλληλα προσωρινά μέτρα, ακριβώς για να αποτραπούν ανεπανόρθωτες ή δύσκολα επανορθώσιμες βλάβες στα συμφέροντα των προσφευγόντων ιδιωτών, μέχρι το δικαστήριο της κύριας δίκης να επιληφθεί της υπόθεσης.
Ήδη μετά από μία εξαετία εφαρμογής του νόμου αυτού από τα δικαστήρια, δηλαδή το Σ.τ.Ε. και τα πολιτικά δικαστήρια, παρήχθη μία πλούσια νομολογία, που σίγουρα είναι ένα ουσιαστικότατο βήμα νομικού εκσυγχρονισμού αλλά και ευθυγράμμισης στον ευρωπαϊκό χώρο.
Με το πλήρες πια κοινοτικό και εθνικό πλαίσιο (και τη δεύτερη «δικονομική» Οδηγία 92/13 για τους αρχικά εξαιρεθέντες οργανισμούς κοινής ωφέλειας - Οδηγία 93/38 και το Ν. 2854/2000), μας δόθηκαν πλούσια δείγματα για το τι απασχόλησε τα δικαστήρια και είναι βέβαιο ότι η νομολογία κλήθηκε να επιλύσει πολλά ερμηνευτικά ζητήματα που ανέκυψαν με την εφαρμογή του Ν. 2522/1997 και του Ν. 2854/2000.
Η νέα αυτή νομοθεσία, με την αποσύνδεσή της από άλλες προϋποθέσεις αλλά και από το κύριο ένδικο βοήθημα, στόχευσε στην ταχύτητα επίλυσης των διαφορών, που αντικειμενικά θεωρείται ως ιδιαίτερα κρίσιμος παράγοντας σε «εμπλοκές» διαγωνισμών έργων, προμηθειών και υπηρεσιών, με τόσα αντιτιθέμενα συμφέροντα και ιδιαίτερα στο κρίσιμο στάδιο που προηγείται από τη σύναψη των συμβάσεων. Ακριβώς γιατί η προσωρινή δικαστική προστασία οφείλει να είναι «επίκαιρη» και να παρέχεται την κατάλληλη στιγμή, πριν δημιουργηθούν δυσμενείς συνέπειες, αλλά και χωρίς να εξουδετερώνεται η ανάγκη για ολοκλήρωση του έργου ή της προμήθειας. Νοείται ότι η προσωρινή δικαστική προστασία στους διαγωνισμούς για έργα - προμήθειες ή υπηρεσίες έχει νόημα και παραμένει ουσιαστική μόνο αν παρέχεται πριν την υπογραφή της σχετικής σύμβασης.
Η νομολογία στη διαδρομή αυτή των έξι ετών κατέδειξε, με την εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των αιτήσεων προσωρινής δικαστικής προστασίας, ότι στις διαφορές που ανακύπτουν από τη διαδικασία ανάθεσης έργων - προμηθειών και υπηρεσιών, όλοι οι συμμετέχοντες επέλεξαν αυτή ακριβώς τη διαδικασία, του Ν. 2522/1997, αναγνωρίζοντας ως πρωταγωνιστικό το ρόλο της ταχύτητας επίλυσης της υφιστάμενης εκκρεμότητας.
Σε συνδυασμό λοιπόν με την ήδη διαμορφωμένη νομολογία, δημιουργείται το αναγκαίο σε όλους αίσθημα ασφάλειας και ιδιαίτερα για τις προσφεύγουσες εταιρίες που επιλέγουν την διαδικασία αυτή. Έτσι αποδεικνύεται για πολλοστή μάλλον φορά πόσο ο ρόλος της νομολογίας παραμένει πρωταγωνιστικός.
Ακριβώς επειδή οι τρεις οδηγίες (δημόσια έργα - προμήθειες - υπηρεσίες) αλλά και η μεταγενέστερη των οργανισμών κοινής ωφέλειας ανήκουν στο πεδίο εφαρμογής της ίδιας δικονομικής οδηγίας, θεώρησα σκόπιμο η δομή της παρουσίασης των αποφάσεων να έχει τη δομή και τη σειρά παρουσίασης των ζητημάτων που θέτει ο Ν. 2522/1997.
Στο κυρίως κείμενο του βιβλίου οι επιλεγείσες αποφάσεις κατανέμονται σε πέντε κεφάλαια, αρχίζοντας από το πεδίο εφαρμογής - την έκταση δικαστικής προστασίας - δικονομικά θέματα (Α), προχωρώντας στην προσφυγή και την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων (Β), αναλύοντας τις κρίσεις των δικαστηρίων για την πιθανολόγηση ή όχι παράβασης κανόνα, είτε εσωτερικού, είτε κοινοτικού δικαίου (Γ), αφού σταθμισθεί η βλάβη του αιτούντος, τα συμφέροντα των τρίτων και το δημόσιο συμφέρον (Δ), μέχρι την απόφαση των ασφαλιστικών μέτρων, την επιλογή του κατάλληλου ασφαλιστικού μέτρου, αλλά και την τυχόν ανάκληση της απόφασης (Ε).
Σε αυτή τη συστηματοποίηση των πέντε κεφαλαίων (κατά 2522/1997) του κυρίως κειμένου, παρουσιάζεται μέσα από μία πολυσυστημική προσέγγιση, η ανάλυση των περισσότερων θεμάτων - ενοτήτων που έθεσε η νομολογία την περίοδο που εξετάσαμε. Ακριβώς γιατί πρόκειται για επί μέρους υποσυστήματα, που λειτουργούν μέσα σε ευρύτερα συστήματα και όλα τίθενται σε λειτουργική ενότητα χάριν ενός κοινού λειτουργικού σκοπού, δηλαδή της ορθής προσωρινής δικαστικής προστασίας, δηλαδή των «ασφαλιστικών μέτρων» του Ν. 2522/1997.
Στο κεφάλαιο Α εξετάζονται και θέματα όπως:
Οι προμήθειες - υπηρεσίες των νοσοκομείων και μάλιστα «ανεξαρτήτως ποσού», οι προμήθειες των ένοπλων δυνάμεων, οι πράξεις ή παραλείψεις του Ε.Σ.Ρ. (πιστοποιητικά), τα θέματα του κατώτατου ορίου του πεδίου εφαρμογής («κατώφλι»), το έννομο συμφέρον, το τυπικό κριτήριο ανάμεσα σε διοικητικές συμβάσεις και ιδιωτικές διαφορές.
Στο κεφάλαιο Β πέρα από τις προϋποθέσεις, προθεσμίες προσφυγής και αίτησης και:
Η «πλήρης γνώση», η «ένσταση» ως προσφυγή, το «επίκαιρο» της αίτησης, η «απλή προσδοκία ματαίωσης», σε ποια περίπτωση δεν κωλύεται η εξέταση της αίτησης (ακόμα και αν έχει υπογραφεί η σύμβαση).
Στο κεφάλαιο Γ πέρα από τα κρίσιμα θέματα για την πιθανολόγηση ή μη παράβασης κανόνων εσωτερικού ή κοινοτικού δικαίου και:
Τα θέματα ονομαστικοποίησης - ασυμβίβαστου - Ε.Σ.Ρ., η πρόσθετη εμπειρία και πώς αυτή προσμετράται, η ανωτέρα βία και η απόρριψη της σχετικής αίτησης σε περίπτωση που υπάρχουν δύο αντίθετες υποστηρίξιμες ερμηνευτικές εκδοχές.
Στο κεφάλαιο Δ η στάθμιση των συμφερόντων αλλά και:
Οι κίνδυνοι απώλειας χρηματοδότησης (Γ΄ Κ.Π.Σ.), οι Ολυμπιακοί Αγώνες - αλλά και πότε δεν υφίσταται πληττόμενο υπέρτερο δημόσιο συμφέρον, γιατί αντίθετα προφανείς λόγοι δημοσίου συμφέροντος επιβάλλουν την κατασκευή του έργου με βάση τους αυστηρότερους κανόνες ασφάλειας και τεχνογνωσίας.
Στο κεφάλαιο Ε πέρα από τα κατάλληλα ασφαλιστικά μέτρα και τα:
Μέτρα μη κίνησης ή μη προώθησης κινηθείσας διαδικασίας, θέματα απόφασης ματαίωσης διαγωνισμού, υπογραφής σύμβασης, σύντμησης προθεσμιών, η ευχέρεια της διοίκησης να επιληφθεί εκ νέου για νέα νόμιμη κρίση, η δεσμευτικότητα του προσωρινού δεδικασμένου.
Από την προσέγγιση αυτή αναδεικνύεται επίσης και ένα πλήθος άλλων θεμάτων, για τα οποία τα δικαστήρια κλήθηκαν να δώσουν λύση, π.χ. θέματα ουσιαστικού δικαίου - διοικητικού - δικονομικού - εμπορικού δικαίου - διοικητικής διαδικασίας, από τη χρήση του φαξ και μέχρι τις προθεσμίες του Αστικού Κώδικα και τη συγχώνευση με απορρόφηση.
Η πρόσθετη αυτή ανάγκη της παρουσίασης και των θεμάτων αυτών, αλλά και η υποχρέωση να δείξουμε ότι πέρα από το «πέρασμα» των οδηγιών των δημοσίων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών από την ίδια διαδικασία του Ν. 2522/1997, εξακολουθούν να υπάρχουν όλα τα σύνολα των κανόνων δικαίου, αλλά και όλες οι διαφορές των υφιστάμενων επιμέρους ρυθμίσεων της νομοθεσίας για έργα, προμήθειες και υπηρεσίες, μας επέβαλε τη σύνταξη και ενός λεπτομερούς θεματικού ευρετηρίου λημμάτων στο Παράρτημα.
Για το λόγο αυτό στο Παράρτημα μαζί με τους πίνακες των αποφάσεων, με την ουσιαστική μέθοδο της μέγιστης δυνατής πληρότητας, δίνεται η δυνατότητα μέσα από το Θεματικό Ευρετήριο Λημμάτων να αναδειχθούν οι επιμέρους διαφοροποιήσεις, οι αναγκαίες διευκρινήσεις για τις υφιστάμενες διαφορές, αλλά και οι επεξηγήσεις για όλα τα ειδικότερα επιμέρους θέματα, π.χ. πτυχία - Τάξεις - Μητρώο στα δημόσια έργα, καθοριστικές αποφάσεις στα δημόσια έργα «Lombardini - Mantovani», κρίσιμες αποφάσεις σε έργα πληροφορικής «Police on line», «Σύζευξις», μελετητικά γραφεία, συμπράξεις, «αντιρρήσεις», προσμέτρηση εμπειρίας σύμφωνα με το Δ.Ε.Κ., συγκεντρωτική παρουσίαση των θεμάτων του Δ.Ε.Κ., διαφορές στην κρίση μεταξύ Σ.τ.Ε. και πολιτικών δικαστηρίων π.χ. όταν έχει υπογραφεί η σύμβαση, θέματα του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, θέματα επιτροπής Υ.Ο.Τ.Α., «ποινικού μητρώου», χρηματοδοτικής ικανότητας κ.ά.
Νομίζω ότι προσφέρεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να εντοπίσει, ανατρέχοντας στο Θεματικό Ευρετήριο Λημμάτων, όποιο ειδικότερο θέμα αυτός αναζητάει και το οποίο έχει ήδη κριθεί από τη νομολογία και μάλιστα με τρόπο εύχρηστο και ιδιαίτερα εύκολο, αλλά και ανεξάρτητα από ποια θέση έχει καταλάβει η συγκεκριμένη απόφαση στην παρουσίασή της στα πέντε κεφάλαια του πρώτου μέρους (δηλαδή κατά 2522/1997).
Τέλος στους πίνακες, τόσο ανά δικαστήριο (Σ.τ.Ε. ή Πρωτοδικεία) όσο και με το γενικό χρονολογικό και θεματικό πίνακα αποφάσεων, δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να δει ποιες αποφάσεις έγιναν δεκτές, ποιες απορρίφθησαν και ποιο ακριβώς ήταν το αντικείμενο του συγκεκριμένου διαγωνισμού.
Την προσπάθεια αυτή θέλω να αφιερώσω σε όλους τους συναδέλφους μου, καθημερινά μαχόμενους στη δικηγορία, οι οποίοι μέσα στην ασφυκτική προθεσμία των περίφημων «πέντε ημερών» πρέπει να πάρουνε την κρίσιμη απόφαση ότι πραγματικά έχουν την «πλήρη γνώση», ότι έχουν στη διάθεσή τους όλα τα επαρκή στοιχεία (πρακτικά, βαθμολογίες, οικονομικά κ.λπ.) για τη συγκεκριμένη «παραβίαση», οφείλουν να διατυπώσουν με ασφάλεια τις αιτιάσεις τους για τα κρίσιμα θέματα, οι οποίες από την προσφυγή μέχρι την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων δεν πρέπει να αλλάξουν. Αφιερώνεται σε όλους όσους στις ίδιες αυτές πέντε μέρες πρέπει να πείσουν τον πελάτη τους ότι αυτή είναι η ορθή διαδικασία, ότι η εταιρία τους με βεβαιότητα έχει έννομο συμφέρον, γιατί είναι «δεύτερη» στην σειρά κατάταξης ή εάν τυχόν είναι τρίτη ότι υπάρχουν «στοιχεία» και κατά της δεύτερης, σε όλους όσους πρέπει να απαντήσουν με απόλυτη σιγουριά στα επείγοντα και πιεστικά αιτήματα των πελατών τους, π.χ. εάν μετά την πάροδο και του κατά παράταση χρόνου ισχύος των προσφορών, οφείλουν ή όχι να παρατείνουν τις εγγυητικές επιστολές, όπως συνήθως ζητούν οι αναθέτουσες αρχές, παρά το υψηλό κόστος που τούτο συνεπάγεται.
Νομίζω ότι με την προσπάθεια αυτή δίνεται στους αναγνώστες η δυνατότητα, μέσα από τα θέματα που εδώ παρουσιάζονται, να απαντήσουν στα ερωτήματα που τίθενται με βεβαιότητα και ασφάλεια, γιατί η νομολογία που πλέον διαμορφώθηκε, από την εφαρμογή του Ν. 2522/1997 μέχρι σήμερα, δίνει σε όλους μας μία σταθερή βάση στο πεδίο αυτό της προσωρινής δικαστικής προστασίας.
Παρουσίαση βιβλίου στον Τύπο
