Από την ομιλία-εισήγηση του Παναγιώτη Δέγλερη με θέμα: «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ», που έγινε στις 22 Ιουνίου 2005, στα πλαίσια επιστημονικής ημερίδας - εκδήλωσης του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής και του Κέντρου Διαμεσολάβησης του Δήμου Κορυδαλλού.

Αγαπητοί συνάδελφοι

Ευχαριστώ για την ανοχή σας μέχρι αυτήν την ώρα και θα προσπαθήσω να είμαι ιδιαίτερα σύντομος.

Καταρχήν να ευχαριστήσω τον κ. Δήμαρχο Κορυδαλλού για την πρωτοβουλία του αυτή. Να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής που είχε την τιμή να μας προσκαλέσει.

Να ευχαριστήσω θερμά τον Καθηγητή κ. Φαρσεδάκη για την τόσο εμπεριστατωμένη βασική του εισήγηση και την Καθηγήτρια κα Βάσω Αρτινοπούλου, για την καταπληκτική της ανάλυση και τη νέα της πρωτοβουλία στον Δήμο Κορυδαλλού.

Ο κ. Δήμαρχος όμως έβαλε μία νέα σημαντική διάσταση, έβαλε τον πήχη λίγο παραπάνω από την προοπτική μιας απλής αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Πολύ έξυπνα οι εισηγητές είπαν "ότι δεν θα ασχοληθώ με το ποινικό αδίκημα, δεν θα ασχοληθώ καθόλου με το έγκλημα". Είπαν "ότι δεν θέλω καμία προστριβή με τους Δικηγορικούς Συλλόγους", όμως το σημερινό θέμα εξακολουθεί να αφορά την πρόληψη της παραβατικότητας ανηλίκων.

Άρα καλή η κοινωνική διαμεσολάβηση, αλλά σίγουρα ο στόχος θα πετύχει και θα μπορέσουμε να ακουμπήσουμε το πρόβλημα των ανηλίκων αν φτάσουμε να αναλύσουμε το έγκλημα και δούμε πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε αντεγκληματικές πολιτικές, να εξετάσουμε ποιους παράγοντες πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και αναγκαστικά να δούμε κι αν θα θίξουμε κάποια στοιχεία από τη σχέση με τη δικαιοσύνη, να μπούμε ή να πλησιάσουμε σ' αυτούς τους δύσκολους χώρους, όπως είναι η απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, που μπορεί να είναι οι Εισαγγελικές Αρχές, μπορεί να είναι η Αστυνομία και μπορεί να είναι ακόμα και οι Δικηγόροι οι οποίοι πολλές φορές στην πίεση της πολυνομίας και της κακονομίας στην Ελλάδα ή με την πίεση και των Δικαστών ακόμα που λένε «να τα βρούμε, κλείστε τις υποθέσεις», δεν χειρίζονται και με τον ιδανικότερο τρόπο αυτούς τους συμβιβασμούς ή αυτές τις διαμεσολαβήσεις.

Ειδικά αυτή η δική σας πρωτοβουλία έχει έναν καταπληκτικό δρόμο να διανύσει, γιατί πια μπαίνοντας και στον τομέα των ανηλίκων και στην πρόληψη των ανηλίκων, μπαίνουμε σε πάρα πολύ ευαίσθητους τομείς. Έχουμε να κάνουμε με την ποινική καταστολή που είναι ότι πιο ισχυρό υπάρχει σαν σύστημα στην κοινωνία.

Έτσι για να μπορέσω εγώ να μιλήσω γι' αυτό το θέμα μου που είναι η κοινωνική διαμεσολάβηση και πρόληψη του εγκλήματος και σε τοπικό επίπεδο μάλιστα, πρέπει να κάνω μία υπόθεση εργασίας. Αυτή η υπόθεση εργασίας είναι η εξής: για να σχεδιάσω πολιτική πρέπει να αναλύσω δύο βασικά πράγματα.

Το πρώτο είναι να αναλύσω το ποινικό μας σύστημα σήμερα όπως έχει. Και το δεύτερο είναι να λάβω υπόψη μου τα πορίσματα των ερευνών και των θεωριών της εγκληματολογίας, γιατί η «εξήγηση» (σε εισαγωγικά) που δίνουμε στο έγκλημα είναι αυτή που θα καθοδηγήσει στο τι απάντηση θα δώσουμε και πώς θα σχεδιάσουμε τα αντίμετρα απέναντι σ' αυτό που θεωρούμε "εξήγηση" του εγκληματικού φαινομένου.

Το σύστημα της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης σήμερα

Το μόνο που μπορώ να πω σαν κεντρική ιδέα είναι ότι έχουμε να κάνουμε με μία κατάχρηση της ποινικής καταστολής, μία υπερποινικοποίηση. Έχουμε να κάνουμε με το "αδιαχώρητο" τόσο στην εισαγωγή του ποινικού συστήματος, όσο και στην "εξαγωγή". Δηλαδή στις φυλακές.

Πρόσφατα βγήκε ένας καινούριος νόμος ο 3346/2005, που κι αυτός ακολουθώντας την περίφημη μεθοδολογία του μακαρίτη Υπουργού Δικαιοσύνης Γιαννόπουλου που ονόμασε τα νομοσχέδια «σκούπα», προσπαθώντας να αποποινικοποιήσει ή να απελευθερώσει το μπλοκάρισμα των φυλακών, προσπαθεί να μετατρέψει ποινές ανεκτέλεστες ή σε κάποιες περιπτώσεις που δεν έχουν τη δυνατότητα να τις μετατρέψουν σε χρήμα ή και να πληρώσουν τις ποινές αυτές για να αποσυμφορήσει τις φυλακές.

Αυτό όμως το πρόβλημα είναι στο τέλος, εμείς πρέπει να μιλήσουμε για την αρχή και να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε μέτρα πρόληψης.

Άρα έχουμε ένα ποινικό σύστημα που είναι "υπερποινικοποιημένο" και μάλιστα όπως επιμένει ο Καθηγητής κ. Μανωλεδάκης στη Θεσσαλονίκη, οι ειδικοί Ποινικοί Νόμοι είναι αυτοί οι οποίοι δημιουργούν υπερπληθωρισμό και έχουν κατισχύσει ακόμα και του Ποινικού Κώδικα.

Ο κάθε συντάκτης νομοσχεδίου στην Ελλάδα, ο κάθε τμηματάρχης Υπουργείου φτιάχνοντας ένα οποιοδήποτε νομοσχέδιο, θεωρεί καθήκον του να βάλει και ειδικές ποινικές διατάξεις, όταν δεν τηρείται οποιαδήποτε προϋπόθεση ή άρθρο του καινούριου αυτού νόμου που θέλει να προχωρήσει.

Ταυτόχρονα όμως οι αναλύσεις για το ποινικό σύστημα σήμερα μας δείχνουν ότι είναι και αναποτελεσματικό. Γιατί; Γιατί φτάσαμε όλοι να θεωρούμε και να πιστεύουμε ότι ο ποινικός νόμος είναι από μόνος του δημιουργός του εγκλήματος. Μα πώς; Μα όταν ο σκοπός του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης είναι να καταστείλει το έγκλημα, αλλά έρχεται το ίδιο και δημιουργεί νόμους που φτιάχνει καινούρια εγκλήματα, αυτόματα έχουμε ένα τεράστιο νέο αριθμό εγκλημάτων που δημιουργεί ο ίδιος ο ποινικός νόμος. Άρα έχω μια διόγκωση της ποινικής καταστολής που αποτελεί για όλους πια μόνιμη πηγή ανησυχίας.

Ταυτόχρονα έχουμε συμφωνήσει όλοι ότι ο εγκληματίας δεν είναι όποιος κάνει κάτι, αλλά είναι μόνο όποιος "συλλαμβάνεται" από το υφιστάμενο σύστημα της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Αυτό γιατί; Γιατί αυτό διέγνωσαν οι σύγχρονες θεωρίες αλλά και τα αποτελέσματα των ερευνών της εγκληματολογίας και μας μιλούν για τον σκοτεινό αριθμό της εγκληματικότητας.

Το 80% του ό,τι συμβαίνει από τα εγκλήματα δεν το συλλαμβάνουμε ποτέ. Ασχολούμεθα τελικά μόνο με το 20%. Ταυτόχρονα - και πάω στο δεύτερο πυλώνα - τώρα να δούμε τα πορίσματα των εγκληματολογικών ερευνών, ποιες θεωρίες ορίζουν τα θέματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας για να σχεδιάσουμε πολιτική;

Το πρώτο λοιπόν είναι ο "σκοτεινός αριθμός". Το δεύτερο είναι οι θεωρίες και τα πορίσματα για το "στίγμα". Αυτές οι θεωρίες του "στιγματισμού", που γι' αυτό πάψαμε να λέμε «εγκληματικότητα ανηλίκων» και λέμε πια «παραβατικότητα». Όμως η «ρετσινιά», γιατί το «στίγμα» είναι αυτό, είναι ό,τι πρέπει να αποφύγουμε. Κι έρχεται κι ένα τελευταίο, το οποίο πάλι πολύ σοφά τοποθέτησε ο Καθηγητής κ. Φαρσεδάκης και είπε ότι τα Ιδρύματα ή οι φυλακές έχουν αποτύχει ή εν πάση περιπτώσει είναι πια κολέγια εκμάθησης του εγκλήματος και σίγουρα πρέπει να τα καταργήσουμε.

Αυτό ποινικά ονομάζεται «η αποτυχία του θεσμού της φυλακής». Δηλαδή το ποινικό σύστημα το εκδικήθηκε η ίδια η φυλακή και μάλιστα εδώ στον Κορυδαλλό είναι πολύ επίκαιρο, γι' αυτό αγωνίζεται τόσα χρόνια και ο κ. Δήμαρχος της πόλης αυτής.

Όσο πιο πολύ τοποθετούμε κάποιον σε ένα σύστημα, τόσο πολύ τον αποκοινωνικοποιούμε, αλλά όταν ο στόχος του σωφρονισμού είναι να επανακοινωνικοποιήσω κάποιον, με το να τον εντάξω σε ένα άλλο υποσύστημα που εκεί μέσα κοινωνικοποιείται αντίθετα, σίγουρα δεν πετυχαίνω την επανένταξή του, την επανακοινωνικοποίησή του.

Άρα έχω ένα σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης που σφύζει από υπερποινικοποίηση και που όλοι προσπαθούμε να το αποφύγουμε, γιατί βλέπουμε πια τα αποτελέσματα της αποτυχίας του. Ειδικά στους ανήλικους έχουμε καθιερώσει κάποια «μη», δηλαδή τι πρέπει να αποφύγουμε.

Θα έλεγα ότι αυτά που ορίζουμε σαν "αποεγκληματοποίηση", "αποποινικοποίηση" ή "αποδικαστηριοποίηση", με όποια έννοια θέλετε, πρέπει να είναι στόχοι που θα πρέπει να ενταχθούν και στην δουλειά και στους στόχους που πρέπει να βάλει ο καινούριος θεσμός διαμεσολάβησης και ο Οργανισμός του Δήμου Κορυδαλλού.

Για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε όμως αντεγκληματική πολιτική, ακριβώς επειδή και οι όποιες θεωρίες για την κατάργηση του ποινικού συστήματος δεν μας προσφέρουν ένα άλλο μοντέλο ποινικού συστήματος, πρέπει να δούμε με ποιο εργαλείο θα δουλέψουμε.

Ένα προτεινόμενο εργαλείο είναι οι σύγχρονες θεωρίες θυματολογίας που έρχονται να μας πουν ότι υπάρχει μία ευκαιρία να μετατοπίσουμε το πρόβλημα από τη συμπεριφορά στην κατάσταση και από το δράστη στο θύμα.

Ειδικά στους ανήλικους, με αφορμή τη ζημιά που μπορεί να έχει κάνει και που μπορεί να είναι μια απλή κλοπή, αλλά που θα πρέπει αν θέλουμε να αποφύγουμε το Δικαστήριο, να αποφύγουμε τη δικαιοσύνη, αλλά και να διαμεσολαβήσουμε, πρέπει οπωσδήποτε να βρούμε κάποιο τρόπο να αποκαταστήσουμε τη ζημιά που έγινε από το δράστη στο θύμα.

Άρα η θυματολογία και οι σύγχρονες σχετικές θεωρίες μας βοηθούν σαν μοντέλο και πιστεύω ότι θα είναι καλό να το θέσετε στους στόχους των δράσεων και των μελετών σας. Είναι μία ευκαιρία να δούμε μια μετατόπιση από τη συμπεριφορά στην κατάσταση, από το δράστη στο θύμα και να δούμε αυτό που εμπειρικά οι δικαστές λένε «βρείτε τα», που πολύ εμπειρικά ακόμα και οι αστυνόμοι πολλές φορές το εφαρμόζουν, να φωνάξουμε τον πατέρα να πληρώσει τη ζημιά που έκανε ο πιτσιρικάς κλέβοντας κι έτσι να αποφύγουμε να γίνει δικογραφία, να αποφύγουμε να εμπλακεί στην ποινική δικαιοσύνη, να αποφύγουμε την περαιτέρω ποινική εξέλιξη.

Με αφορμή αυτές τις τελευταίες θεωρίες της θυματολογίας που προτείνουν μία διαμεσολάβηση ανάμεσα στο δράστη και στο θύμα, νομίζω είναι μια χρυσή ευκαιρία ειδικά για τους ανήλικους, για να σχεδιάσουμε ακόμα και σε τοπικό επίπεδο δράσεις αποποινικοποίησης και κυρίως δράσεις αποφυγής του ποινικού φακέλου με θεσμούς διαμεσολάβησης.

Για να μπορέσω να πω επιτέλους μετά απ' αυτήν «ανάλυση» που έκανα, ότι για το θέμα της σημερινής ημερίδας η δική μου πρόταση είναι η δια της διαμεσολάβησης πρόληψη. Μία πρόταση που μπορεί να γίνει άμεσα και να την εντάξετε στους στόχους σας, στις μετρήσεις σας και στις στοχεύσεις σας.

Λύσεις ειδικά για τους ανηλίκους έξω από το ποινικό σύστημα. Προτάσεις για συμφιλίωση δράστη και θύματος, χρησιμοποιώντας όλους τους άλλους θεσμούς, όπως είναι οι κοινότητες στο σχολείο, όπως είναι οι Καθηγητές, όπως είναι οι άλλοι φορείς της γειτονιάς.

Άμεσα, ειδικά στους ανήλικους, μπορείτε και ο θεσμός ο δικός σας, ο Οργανισμός της Διαμεσολάβησης, να φωνάξει τους αστυνομικούς διοικητές των Τοπικών Τμημάτων  και να εφαρμόσετε το άρθρο 128 του Π.Κ. και ένα ειδικό άρθρο που παραμένει στον Οργανισμό του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Είναι το άρθρο 14 του Ν. 1481/84 που ειδικά στα πταίσματα ανηλίκων μπορεί να παρέμβει ο διοικητής και να μην σχηματισθεί η δικογραφία, εάν θεωρήσει επαρκείς τις εξηγήσεις, που σημαίνει ότι, αν εκεί παρέμβετε με τον Οργανισμό της Διαμεσολάβησης με σωστή καθοδήγηση, θα μπορέσετε σίγουρα να κλείσετε πολλούς φακέλους ποινικών δικογραφιών και ταυτόχρονα να λειτουργήσει αυτή η διαμεσολάβηση, να δώσει το χέρι ο δράστης με το θύμα, να αποκατασταθεί αυτός που του έγινε η ζημιά, να καταλάβει ο ανήλικος, ο πιτσιρικάς και ο πατέρας του, οι γονείς του, τι ακριβώς συνέβη και να έχετε κάνει ένα πολύ σημαντικό βήμα στη διαμεσολάβηση για την πρόληψη στους ανήλικους.

Όλα αυτά βέβαια αποσκοπούν σ' αυτό που λέμε «αποκαταστατική δικαιοσύνη». Για να λειτουργήσει όμως ένα νέο μοντέλο αποκαταστατικής δικαιοσύνης θα πρέπει να δούμε, να μελετήσουμε και να προτείνουμε αυτούς τους καινούριους θεσμούς, που σίγουρα κάποια στιγμή θα είναι η εξωδικαστική επίλυση και εδώ θα θέλουμε τη συμβολή και των Δικηγορικών Συλλόγων για να μην θεωρήσουν ότι παύουν να έχουν κάποιο ρόλο, αλλά για να οργανωθεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα αυτός ο θεσμός.

Για να οργανωθεί αυτή η ειρηνοποιός -αν θέλετε- παρέμβαση της διαμεσολάβησης, γιατί για ειρηνοποιό παρέμβαση μιλάμε, θα πρέπει να τυποποιήσουμε αυστηρά κάποιους κανόνες, να αποφύγουμε τους εκβιασμούς, να αποφύγουμε δηλώσεις υπαιτιότητας ή έμπρακτης μετάνοιας ή να χαρακτηρίσουμε αρνητικά κάποιον "ότι αυτός φταίει" που δεν πέτυχε η διαμεσολάβηση.

Θα πρέπει όλα αυτά να τεθούν υπό την προστασία του νόμου των προσωπικών δεδομένων, να διασφαλίσουμε το ότι δεν θα υπάρχει πρόβλημα ακόμα και για την αποτυχία της διαμεσολάβησης, αν τυχόν προχωρήσει τελικά η ποινική διαδικασία.

Άρα ο Οργανισμός Διαμεσολάβησης του Δήμου Κορυδαλλού μπορεί να γίνει οργανισμός επίλυσης προβλημάτων προτείνοντας θεσμούς, και ιδιαίτερα προτείνοντας κανόνες. Βέβαια θέλω, τελειώνοντας αυτήν τη πρότασή μου, να πω ότι σίγουρα θα υπάρξουν και αντιδράσεις και αρνήσεις.

Όταν πάει να δημιουργηθεί ή να προταθεί κάτι καινούριο, έχουμε σίγουρα αρνήσεις, εχθρότητα και άρνηση της κοινής γνώμης κι εδώ θέλουμε τη βοήθειά του Δήμου, θέλουμε και των άλλων Οργανώσεων και σε επίπεδο Νομαρχίας ίσως ή σε επίπεδο ευρύτερο του Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων.

Θα αναφέρω δύο παραδείγματα, το τι πρέπει να αποφύγουμε προσπαθώντας να μπούμε σ' αυτόν το δύσβατο δρόμο της αποποινικοποίησης ή αποεγκληματοποίησης για την πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων.

Θα πρέπει να έχουμε σταθερούς κανόνες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Θυμίζω το εξής. Όταν βγήκε αυτός ο νόμος το ΄97 και είναι ο 2472, παρότι δημιούργησε την Αρχή της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και είναι η πρώτη φορά που μιλήσαμε στην Ελλάδα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και πραγματικά δημιουργήθηκε μία αρχή που έχει να επιδείξει θαυμάσιο ρόλο και δραστηριότητα στη χώρα μας, παρότι αυτός ο νόμος υπήρξε τομή, αυτό που έμεινε σαν κοινή εντύπωση - στην κοινή γνώμη ήταν οι ιερείς και οι διαδηλώσεις των μαυροφορεμένων για το 666. Η αντίδραση της κοινής γνώμης, η λυσσαλέα αντίδραση το ΄97 σ' αυτήν την πρωτοποριακή νομοθεσία ήταν το "666".

Ένα δεύτερο. Άρα σίγουρα θα δούμε αρνητικές τάσεις του στυλ «γιατί αυτός ο Οργανισμός παρεμβαίνει, τι θέλει να κάνει» και γι' αυτό εγώ προτείνω: προστασία προσωπικών δεδομένων, σταθερούς και αυστηρούς κανόνες.

Η πιο δυσχερής αρνητική θέση προέρχεται από όσους θα θελήσουν να αντιπαλέψουν αυτόν τον θεσμό, για κάποιους ιδιαίτερους λόγους που οι ίδιοι ξέρουν ή που δεν θα θέλουν ή που δεν τους συμφέρει. Δεν είναι εχθρική στάση, είναι η αρνητική στάση.

Αυτοί θα σας προσάψουν ότι ίσως δημιουργείτε ένα νέο πρόσθετο γραφειοκρατικό μηχανισμό. Είναι το σίγουρο που θα ακούσετε. Αναφέρω ένα παράδειγμα και τελειώνω. Πριν από δύο χρόνια το γραφείο μου έκανε μία πρόταση μελέτης σε ένα μεγάλο οργανισμό για έναν καινούριο κανονισμό προμηθειών, μιας και είχε μετοχοποιηθεί και ιδιωτικοποιηθεί.

Πρότεινα, λοιπόν, με την εμπειρία που είχα, να φτιάξουμε μία πρόσθετη Επιτροπή Παρακολούθησης σε κάθε έργο που υλοποιείται στον οργανισμό -που το πληρώνει ο οργανισμός- για να μπορέσουν να "αφομοιώνουν" οι υπάλληλοι του οργανισμού τη νέα τεχνολογία και να μην είναι πάντα εξαρτημένοι από την όποια εξωτερική ανάδοχο εταιρεία υλοποιεί και πιο έργο. Δηλαδή την περίφημη μεταφορά τεχνογνωσίας

Η απάντηση των δικηγόρων του οργανισμού, είναι ότι κρίνουν γραφειοκρατικό το μοντέλο, γιατί προσθέτει μια νέα Επιτροπή.

Άρα, παρότι ξέρω ότι έχετε να παλέψετε για πολλά και θα έχετε και σίγουρα αντιδράσεις, εγώ διαπιστώνω ότι υπάρχει μία καταπληκτική πρωτοβουλία. Θεωρώ ότι ο Δήμος Κορυδαλλού (και δεν είναι κομπλιμέντο αυτό στον Δήμαρχο), κάνει πια "πρωταθλητισμό". Είναι ο μόνος που προτείνει αυτόν τον καινούριο θεσμό.

Αυτός ο καινούριος θεσμός, αν μπορέσει να χαράξει "δείγματα" πολιτικής για την πρόληψη της παραβατικότητας στους ανηλίκους, πιστεύω ότι πραγματικά θα έχει πετύχει πολλά.

Ευχαριστώ πολύ.