1. Ο συγγραφέας, Ν. Αξαρλής, αρχικά το 1994 μαζί με τους: Κώστα Αγάλλου και Θωμά Μποτίνα διεξήγαγε μία εκτεταμένη έρευνα της ιστο­ρίας του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά για την ταινία του Διονύση Γρηγορά­του Το Δημοτικό μας Θέατρο, παραγωγής του Δήμου Πειραιά, για την εκατο­νταετία του θεάτρου. Η ταινία, το δεύτερο μέρος της τριλογίας του σκηνοθέ­τη για τον Πειραιά, βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Ντοκιμαντέρ (1995). Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε, στο μεγαλύτερο μέρος της, στο Ιστορι­κό Αρχείο του Δήμου Πειραιά και βασίστηκε στα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, σε έγγραφα του Δήμου, σε υλικό του Θεατρι­κού Μουσείου, σε προσωπικές συνεντεύξεις και στον πειραϊκό Τύπο σαν αντανάκλαση και έκφραση της τοπικής συνείδησης.

2. Ο Ν. Αξαρλής συνέχισε την παραπάνω έρευνα και την ολοκλήρωσε με τη συγγραφή του βιβλίου αυτού, που παρουσιάζουμε σήμερα, το 2001 και στην οποία εξετάζει διεξοδικά το διάστημα ανέγερσης, αλλά και την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του Δημοτικού (1895-1905), χρησιμοποιώντας ως πρίσμα ανάλυσης τη σχέση θεάτρου και πόλης. Σκοπός είναι η παράθεση των γεγονό­των στο πλαίσιο μιας κριτικής ανάλυσης της πορείας κατασκευής και λειτουρ­γίας του Δημοτικού, σε συνάρτηση με τη δυναμική ανάπτυξη της πόλης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τα νέα ευρωπαϊκά ρεύματα και τις αλλαγές στο ελληνικό θέατρο την ίδια περίοδο. Το συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι στη διάρκεια αυτής της πρώτης δεκαετίας, εγκαθιδρύθηκε η αλλοτριωμένη χρήση του Δημοτικού ως ενοικιαζόμενης αίθουσας, μια κατάσταση που ίσχυσε για μερικά χρόνια. Στον 20ο αιώνα το θέατρο «λειτούργησε» - εκτός από δυο-τρεις εξαιρέσεις – ως «κέντρον διερχομένων θιάσων», εξαιρετικός χαρακτηρισμός στην πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος» της 11 Μάρτη 1957.

Οι περιπτώσεις που το Δημοτικό Θέατρο δικαιολόγησε ίσως τον τίτλο του, ήταν στις παραστάσεις ποιοτικών πειραϊκών σχημάτων, στις εμφανίσεις του Εθνικού Θεάτρου και της Ε.Λ.Σ. και - κορυφαίο σημείο του θεάτρου - ­στη δημιουργία από τον Δημήτρη Ροντήρη του δημοτικού θιάσου Πειραϊκό Θέατρο καθώς και στις εκδηλώσεις του Μίκη Θεοδωράκη.

Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια εξαιρετική παρουσίαση – έρευνα – μελέτη, τόσο της κατασκευής, όσο και της λειτουργίας του Δημοτικού Θεάτρου. Μια εργασία πραγματικά μοναδική και ανεκτίμητη.