Ένα «χρονικό» των αφροαμερικάνων στις Η.Π.Α. και στην ουσία ένα χρονολόγιο της «μαύρης οδύσσειας», με τη διεισδυτική ματιά του συγγραφέα, ο οποίος, με το βιβλίο αυτό, μας ξαφνιάζει ευχάριστα με την σπουδαία αναλυτική του προσέγγιση στην ιστορία της κοινότητας αυτής.

Από το δουλεμπόριο στις κρίσιμες νομοθετικές, συνταγματικές και δικαστικές αποφάσεις, στους διαρκείς αγώνες, στο ρατσισμό, στο «λιντσάρισμα», στην κατάκτηση των δικαιωμάτων, στις κοινωνικές εξελίξεις, στην μουσική των αφροαμερικάνων, στην κουλτούρα τους, στο σινεμά μέχρι και στην εκλογή του πρώτου μαύρου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.

Στην ουσία στο βιβλίο αυτό αναλύεται η «μαύρη» πλευρά της ιστορίας των Η.Π.Α.

Ο συγγραφέας με ιστορική προσέγγιση στα πρώτα κεφάλαια προσεγγίζει αναλυτικά τις σημαντικές χρονολογίες – σταθμούς αυτής της ιστορίας, ξεκινώντας από το εμπόριο των δούλων - με την πρόσθετη δική μου παρατήρηση:

ότι το εμπόριο αυτό διοργανώθηκε κυρίως από Ευρωπαίους στην τότε νέα ήπειρο και σταχυολογώ για την ανάγκη της παρουσίασης αυτής τις ημερομηνίες – χρονολογίες – σταθμούς, που ο ίδιος ο Τάκης Μπενάς στο βιβλίο του αναδεικνύει:

• 1776: Διακήρυξη της ανεξαρτησίας.
• 1788: Απαγόρευση πώλησης δούλων στη Νέα Υόρκη.
• 1799-1800: Μεγάλη αλλαγή θεσμική: «όλα τα παιδιά γεννιούνται ελεύθερα», ακόμα και τα παιδιά των σκλάβων δηλαδή.
• 1804: Κατάργηση της δουλείας και μέχρι το 1896, μέσα από διαρκείς εντάσσεις και εξεγέρσεις καθιερώνεται η αρχή: «Equal but separate» - «ίσοι αλλά χωρισμένοι»
• 1896-1954 «Equal but separate»: Πρόκειται για την συγκεκριμένη νομική διαφοροποίηση ανάμεσα στο «Segregation» (διαχωρισμός) και «Discrimination» (διάκριση), με την εφαρμογή εν προκειμένω της αυστηρότερης και ηθικά δυσμενέστερης ερμηνείας του Segregation.

Χαρακτηριστικό ρόλο παίζει επίσης - σε αυτήν την εξέλιξη της Αμερικής - ο ρόλος του Συντάγματος και του Ανωτάτου Δικαστηρίου και το μεν Σύνταγμα στις Η.Π.Α. ενοποιεί τις τεράστιες διαφορές ανάμεσα στις πολιτείες, ενώ οι αποφάσεις-σταθμοί του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Αμερικής φαίνεται ότι οδήγησαν θεσμικά τη χώρα αυτή σε σημαντικές εξελίξεις.

Καταγράφω ενδεικτικά:

• 1950: Απόφαση σταθμός που ορίζει ότι αν σε μία πολιτεία δεν υπάρχει ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα για εγχρώμους, τότε είναι υποχρεωτικό να τους εγγράψει.
• 1954: και πάλι σημαντικός ο ρόλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου που κρίνει αντισυνταγματικό το «Equal but separate», που αδιατάρακτα βασίλευε από το 1896 και με απόφασή του (1954) κήρυξε ως αντισυνταγματικό το φυλετικό διαχωρισμό στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων.

Να αναφέρω ότι υπάρχουν πάρα πολύ άλλοι νομικοί όροι φυλετικών διακρίσεων και κυρίως αναφέρω το «Restrictive Covenant», μία «περιοριστική δηλαδή συμφωνία» που ετίθετο σε όρους συμβάσεων, πωλήσεων και μισθώσεων ακινήτων και η οποία προέβλεπε σαν επιπρόσθετο όρο σε κάθε συμφωνία να μην μεταβιβάζεται το ακίνητο ή να μην πωλείται και να μην ενοικιάζεται σε εγχρώμους, με αποτέλεσμα να βλέπουμε και το πώς οικιστικά γίνεται η ανάπτυξη πόλεων, με σαφή διαχωρισμό του τόπου κατοικίας και που κυρίως διαμόρφωσε τις «κλειστές» και υπερκατοικημένες «έγχρωμες» συνοικίες.

• 1956: κορυφαία απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων και στις συγκοινωνίες, με αφορμή την υπόθεση της Ρόζας Πάρκς, που κάθισε σε λεωφορείο σε θέση για λευκούς, συνελήφθη, πλήρωσε το πρόστιμο και η υπόθεσή της έγινε σύμβολο διαμαρτυρίας και αγώνα, όταν ξεκίνησαν οι αφροαμερικάνοι μποϊκοτάζ στα λεωφορεία, που κράτησε περίπου ένα χρόνο (381 ημέρες).

Μία εξαιρετική χρονολογιακή ιστορική αποτύπωση, με όλες τις εκφράσεις του φυλετικού αγώνα, με τον ρατσισμό σαν όπλο φιλετικού αγώνα αλλά και σαν θέαμα, όπως κορυφώθηκε με τον Νόμο του Lyntch και με τα «διλήμματα» του «Equal but separate» που αποτυπώθηκαν και σε ταινίες του κινηματογράφου όπως π.χ. με τους Σπένσερ Τρέïσυ και Σίντνεϋ Πουατιέ (Μάντεψε ποιος θα 'ρθει το βράδυ!).

Στην διαδρομή αυτή ο Τάκης Μπενάς, στην φάση της ιστορικής περιοδολόγησης, χρησιμοποιεί μια στέρεη μαρξιστική ανάλυση που αναλύει κυρίως μέσα από τα εργαλεία της καταπίεσης και της εξέγερσης τους αγώνες των αφροαμερικάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες, εμπλουτισμένη με πολλά στοιχεία ιστορικών, με στοιχεία από τον Τοκβίλ μέχρι τον Χάουρντ Ζιν, ενώ σταδιακά τη θεωρητική αυτή προσέγγισή του την μπολιάζει με πολλά στοιχεία από τις κοινωνιολογικές θεωρίες (που ξεκίνησαν το 1920 στην Αμερική), κυρίως με αναλύσεις χρήσιμων στατιστικών στοιχείων, με εξαιρετική προσέγγιση στην μεγάλη ποσόστωση των αφροαμερικανών τόσο στη συμμετοχή των σαν κρατούμενων ή φυλακισμένων στις φυλακές της Αμερικής (όπου η πλειοψηφία είναι μαύροι), όσο και στην συμμετοχή των σαν στρατιωτών στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Με αυτό το μείγμα της κοινωνιολογικής ανάλυσης αναλύονται οι δεκαετίες του '50, του '60, (Χούβερ / FBI κ.ά.), παρά το ότι είναι σαφές πόσο δυσχερής είναι η ανάλυση της σύγχρονης Αμερικής μέσα από τις ιστορικές «ευρωπαϊκές» προσεγγίσεις.

Στα επόμενα κεφάλαια γίνεται μια σημαντική στροφή της προσέγγισης του θέματος από τον Τάκη Μπενά και έχουμε πια μια πολυσυστημική πλέον ανάλυση, με θέματα κουλτούρας, θέματα μουσικής, τζαζ, μπλουζ, Toni Morison – Μοχάμετ Άλι - εξέγερση των πανεπιστημίων – ραπ μουσική και όλο αυτό το φαινόμενο της έκρηξης ή και πρωτοπορίας σε πολλούς τομείς στην Αμερική.

Αυτή η εξαιρετική προσέγγιση καταλήγει βέβαια με τις σαφείς επιφυλάξεις του συγγραφέα - παρά την αρχική θετική προσέγγιση - για την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, γιατί ο Τάκης Μπενάς τοποθετείται συνολικά απέναντι στο «φαινόμενο» και στη σημασία της εκλογής του πρώτου αφροαμερικανού στη θέση του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, που όμως δεν παύει να είναι ο νέος «Πλανητάρχης».

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του βιβλίου θέλω να προσθέσω μία δική μου, μικρή σχετικά έρευνα βιβλιογραφίας, για το πώς δηλαδή οι έλληνες «βλέπουν» την Αμερική και ιδιαίτερα ποια δείγματα συγγραφικής δουλειάς, σχετικά με την Αμερική, έχει να μας προσφέρει η ελληνική βιβλιογραφία.

Διαπίστωσα ότι υπάρχουν - έχουν εκδοθεί και κυκλοφορήσει τα εξής βιβλία:

• Γιώργος Θεοτοκάς – 1954: «Δοκίμιο για την Αμερική»
• Ηλίας Βενέζης – 1954: «Οι νικημένοι»
• Ανδρέας Καραντώνης – 1963: «Θυμάμαι την Αμερική»
• Βασίλης Βασιλικός – 1964: «Η μυθολογία της Αμερικής»
• Μήτσος Κασόλας - 1973: «Η άλλη Αμερική»
• Ντίνος Σιώτης – 1994: «Δέκα χρόνια κάπου»
• Χρήστος Γιανναράς – 1994: «Αόριστη Ελλάδα»
• Σώτης Τριανταφύλου – 1996: «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης»
• Μπάμπης Τσικληρόπουλος – 1996: «Μην ξεχαστώ και δεν γυρίσω»
• Δημήτρης Λυμπερόπουλος - 1999: «Μανχάταν»
• Ιωάννα Καρυστιάνη - 2000: «Κουστούμι στο χώμα»
• Μιχάλης Σπέγγος - 2001: «Περί αισθημάτων»
• Άννα Λιβάνη - 2001: «Ενικός αριθμός»
• Βαγγέλης Ραυτόπουλος - 2002: «Η δική μου Αμερική»
• Σάκης Σερέφας – 2005: «Ένας άνθρωπος που του τέλειωσαν οι πόλεις»
• Φίλιππος Φιλίππου - 2005: «Νέα Υόρκη Καλοκαίρι και μοναξιά»
• Μιχάλης Φακίνος - 2005: «Αμερικάνικη κραυγή»
• Αλέξης Σταμάτης - 2006: «Αμερικανική φούγκα»
• Μαρία Μαυρίκου – 2006: «Ο Αμερικάνος»

Από την περιοδολόγηση αυτής - της ελληνικής βιβλιογραφίας, δηλαδή από τους «νικημένους» του 1954 του Ηλία Βενέζη μέχρι και την επανέκδοση του βιβλίου του Γιώργου Θεοτοκά «Δοκίμιο για την Αμερική» (2009), που στην ουσία είναι το ταξίδι ενός έλληνα διανοούμενου στην Αμερική, όλα τα παραπάνω είναι ταξιδιωτικές αφηγητικές αναμνήσεις από ταξίδια ελλήνων στην Αμερική, που διαπραγματεύονται κυρίως θέματα ελλήνων μεταναστών. Δηλαδή μία προσέγγιση της Αμερικής μέσα από βιβλία ταξιδιωτικών κυρίως εντυπώσεων.

Θεωρώ, γι' αυτό τον πρόσθετο λόγο, ως εξαιρετική τη συμβολή του Τάκη Μπενά, γιατί είναι μία προσπάθεια μελέτης και καταγραφής της ιστορίας ενός σημαντικού μέρους της Αμερικής, όπως είναι το «Χρονικό των αφροαμερικανών» και γι' αυτό τον ευχαριστώ, γιατί ξεπερνάει την απλή ταξιδιωτική εμπειρία και είναι ταυτόχρονα μία ουσιαστική προσπάθεια ανάλυσης και προβληματισμού για τη σύγχρονη Αμερική.

Τάκης Δέγλερης